جرات‌مندی در اجرای برنامه ها
جرات‌مندی یا قاطعیت یکی از مهارت‌های مهم ارتباطی و اجتماعی است که قبلا در شناخت تیپ های شخصیتی به آن پرداخته بودیم
تکنیک‌های جرأت‌مندی
از آنجا که پس از نیازسنجی‌های انجام شده از مخاطبان تیپ‌شناسی نوین و مطالعه دیدگاه‌ها و نظرات شما در صفحه اینستاگرام و سایت متوجه شدیم تعدادی از مخاطبان ما به دنبال پرورش این مهارت هستند، لازم دیدیم با دقت و توجه بیشتری به راهکارهای تقویت جرأت‌مندی بپردازیم تا به نوعی پاسخگوی این نیاز مخاطبان عزیز تیپ‌شناسی نوین باشیم.
جرأت‌مندی یعنی اینکه بتوانید خواسته‌ها، نیازها و حق و حقوق خودتان یا دیگران را بدون عصبانیت و پرخاشگری بیان کنید و از طرفی زیر بار خواسته‌ها و انتظارات ناحق دیگران هم نروید (رفتار منفعل).
افراد جرأت‌مند به راحتی و بدون اینکه دیگران را از خودشان برنجانند یا آن‌ها را ناراحت کنند می‌توانند خواسته‌ها و نیازهای خودشان را مطالبه کنند، ضمن اینکه خودشان هم در این فرایند ناراحت یا عصبانی نمی‌شوند.
البته ممکن است هر کدام از ما در مقاطع زمانی مختلف و در مواجهه با موقعیت‌های مختلف رفتار پرخاشگر یا منفعل داشته باشیم. اما نکته اینجاست که استفاده از این روش‌ها اغلب نشان دهندهٔ اعتماد به نفس پایین است و علاوه بر این روش‌هایی ناکارآمد در ارتباطات روزمره محسوب می‌شوند. افراد جرأت‌مند در حل تعارض بین خودشان و دیگران هم بهتر عمل می‌کنند.
در این مقاله سعی داریم در خصوص نمودهای رفتاری افراد جرأت‌مند صحبت کنیم و ویژگی‌های این سبکِ رفتاری را به خاطر بسپاریم. ضمناً در این خصوص هم صحبت خواهیم کرد که رفتار جرأت‌مندانه چه مزایایی برای ما می‌تواند داشته باشد.
تعریف جرأت‌مندی
ابتدا بیایید نگاهی بیندازیم به تعریف لغتنامه آکسفورد:
جرأت‌مندی: به رسمیت شناختن حق‌و‌حقوقِ خود یا دیگری به شیوه‌ای پرجرئت، مصرانه و بدون تنش
به عبارت دیگر جرأت‌مندی یعنی مطالبه کردن حقوق فردی خودتان (ابراز عقیده، نظر و احساسات فردی به شیوه‌ای صریح، مستقیم و البته با روش درست و مناسب)
البته در خصوص بحث جرأت‌مندی همیشه این نکته را هم مد نظر قرار دهید که تعریف جرأت‌مندی زمانی کامل می‌شود که گزاره زیر را هم رعایت کنیم:
در واقع فرد جرأت‌مند همزمان نیازهای خودش و نیازهای طرف مقابل را می‌بیند و هر دو را محترم می‌شمارد.
فرقی ندارد در محل کار باشید یا در منزل و در میان دوستان، در هر نوع ارتباطی مهارت جرأت‌مندی به شما کمک می‌کند حرف دلتان را راحت‌تر، صحیح‌تر و با شکل و شمایلی مناسب‌تر به دیگران اعلام کنید و از حق و حقوق خودتان به سادگی چشم‌پوشی نکنید.
وقتی مهارت جرأت‌مندی را بلد باشید بهتر می‌توانید صادقانه در مورد احساس خودتان صحبت کنید و آزادانه آنچه فکر می‌کنید درست است و به نفع شماست را به زبان بیاورید، بدون اینکه دچار تشویش و اضطراب شوید.
منفعل، تهاجمی، جرأت‌مند
رفتار جرأت‌مندانه تعادلی معقول بین انفعال و تهاجم است.
سبک رفتاری جرأت‌مند
برای پرورش مهارت جرأت‌مندی لازم است خواسته‌ها، نیازهای، تمایلات، آرزوها، توقعات باورها و حق‌و‌حقوق خودتان را بشناسید و آن‌ها را با صراحت به زبان بیاورید و به دیگران اعلام کنید.
رفتار جرأت‌مندانه به هر دو طرفِ رابطه کمک می‌کند آزادانه و در چارچوب صحیح در مورد خواسته‌هایشان صحبت کنند و این باعث می‌شود فضای ارتباطی دو طرف روشن و شفاف باشد.
رفتار جرأت‌مندانه شامل پارامترهای زیر است، به عبارتی اگر می‌خواهی رفتار جرأت‌مند داشته باشی باید:
- به دیدگاه دیگران گوش کنی و حتی اگر با نظر آن‌ها مخالفی، پاسخ خودت را مدیریت کنی و به شکلی صحیح به آن‌ها بازخورد دهی
- هم مسئولیت خودت را قبول کنی و هم جایی که لازم است به دیگران مسئولیت بدهی
- گاه و بیگاه از دیگران به خاطر رفتارها و کارهای خوبشان تشکر کنی
- بتوانی به اشتباه خودت اعتراف کنی، سهم خودت را بپذیری و به خاطر اشتباهت از دیگران عذرخواهی کنی
- کنترل و تسلط بالایی روی خودت داشته باشی
- حقوق خودت و دیگران را به یک اندازه ارزشمند و قابل احترام بدانی
- نظرات، دیدگاه‌ها، خواسته‌ها و تمایلات خودت را به راحتی بیان کنی و اجازه دهی دیگران هم به همین ترتیب در بیان دیدگاه و نظر خودشان راحت باشند
اینکه بخواهیم رفتار جرأت‌مندانه داشته باشیم ممکن است برای خیلی از ما سخت و حتی غیرممکن باشد. دلایل مختلفی هم برای این موضوع وجود دارد، به همین دلیل برخی از ما اغلب ترجیح می‌دهیم سبک رفتاری منفعل و یا تهاجمی را انتخاب کنیم.
رفتار منفعلانه چیست؟
منفعل بودن یعنی پذیرش بی‌قید‌و‌شرط خواسته‌ها، انتظارات و دیدگاه‌ها و نظرات دیگران. این مسئله باعث می‌شود حقوق فرد منفعل نادیده گرفته شود و رفته‌رفته عزت نفس او مورد تهدید قرار می‌گیرد.
گاهی اوقات بعضی از آدم‌ها ترجیح می‌دهند به واسطه نیاز شدیدی که به جلب رضایت و خوشنودی دیگران دارند، رفتار منفعل داشته باشند. این‌ها معمولاً می‌خواهند دوست‌داشتنی باشند و کسی را از خودشان نرنجانند.
عیب این روش این است که این افراد به حقوق و نیازهای به حق خودشان به اندازه کافی اولویت و اهمیت نمی‌دهند و اساساً باور ندارند که نیازها و احتیاجات آن‌ها درست به اندازه نیازهای دیگران مهم و ارزشمند است. دقت کنید که هر چقدر نیاز دیگران مهم است و باید به آن بها داده شود نیاز شما هم حائز اهمیت است و باید برای برآورده شدن آن اولویت قائل شوید.
وقتی رفتار منفعلانه را انتخاب می‌کنیم یعنی قید اظهار نظر، بیان دیدگاه‌ها و ابراز آنچه می‌دانیم درست است و حق ماست را می‌زنیم. در این صورت حتی ممکن است مجبور شوید کارها و وظایفی را انجام دهید که دوست ندارید اما برای راضی نگه داشتن بقیه انجامشان می‌دهید. به مرور زمان اختیار فرد منفعل در دست دیگران قرار می‌گیرد و بقیه برای او تصمیم می‌گیرند. در نتیجه زندگی‌اش جهت و سمت و سویی مشخص نخواهد داشت و همیشه در جهت رضایت و خوشایند دیگران است.
مثلاً کارمند بخش فروش به مسئول دفتر شرکت می‌گوید: «ممکنه از جلسه امروز مدیرعامل یه صورت جلسه تهیه کنی تا من که امروز نمی‌تونم تو جلسه باشم فردا مطالعه‌اش کنم؟» در این شرایط منشی مسئولیت‌های زیاد دیگری هم در برنامه‌اش دارد مثل: تایپ کردن قراردادهای جدید شرکت، تماس گرفتن و تعیین وقت با مشتریان جدید، ارسال فکس و نامه به مشتریان قبلی و … اما با این حال به صورت منفعلانه پاسخ می‌دهد: «باشه، حتماً. وقتی کارهام تموم شد صورت جلسه رو می‌نویسم.» در حالی که می‌شد در این موقعیت اینطور پاسخ داد: «نه، من امروز مسئولیت‌های دیگری هم دارم و فرصت نوشتن صورت جلسه را ندارم.»
این منشی واقعاً زمان کافی برای نوشتن صورت جلسه را ندارد و اگر بخواهد این کار را انجام دهد حتماً مجبور است تعدادی از وظایفِ خودش را قربانی کند و آن‌ها را انجام ندهد. اما با این حال پاسخی که می‌دهد اصلاً این موضوع را منتقل نمی‌کند. اما پاسخ دوم پاسخی جرأت‌مندانه است. منشی به حجم کارهایی که دارد نگاه می‌کند و به این فکر می‌کند که احتمالاً نوشتن صورت جلسه باعث می‌شود به برخی از کارهای اصلی خودش نرسد، به همین دلیل پاسخ منفی می‌دهد.
در صورتی که منفعل بودن تبدیل به عادت همیشگی شما شود و اغلب رفتاری منفعل از خودتان نشان دهید، دیر یا زود با حجم زیادی از مسئولیت‌ها و وظایفی مواجه خواهید شد که احتمالاً وظیفه شما نیست و به انجام آن‌ها علاقه‌ای ندارید. در این صورت رفته‌رفته بار مسئولیت‌ها روی دوش شما سنگینی خواهد کرد و ممکن است از نظر جسمی و روحی ضربه بخورید.
رفتارهای منفعلانه اگر بیش از اندازه شود روی تصویر ما در ذهن دیگران تأثیر می‌گذارد و به نوعی می‌تواند به برند شخصی ما و تصور دیگران از ما آسیب بزند. خودتان هم به مرور زمان احساس می‌کنید که شأن شما پایین آمده و این احساس به شما دست می‌دهد که از دیگران کم‌اهمیت‌تر هستید.
دلیل اصلی رفتار منفعلانه اعتماد به نفس و عزت نفس پایین است، اما در صورتِ ادامه پیدا کردنِ رفتار منفعلانه، خود این رفتار می‌تواند به کم‌تر شد عزت نفس فرد منجر شود و او را گرفتار احساس بی‌ارزشی کند.
رفتار تهاجمی چیست؟
داشتن رفتار تهاجمی یعنی با دیگران به شکلی رفتار کنیم که حق و حقوق آن‌ها و همینطور عزت نفس و احساس ارزشمندی‌شان را نادیده بگیریم.
داشتن رفتار تهاجمی یا پرخاشگر باعث می‌شود دیدگاه‌ها و احساسات سایر افراد را در نظر نگیریم و به حساب نیاوریم. افرادی که رفتار تهاجمی دارند از دیگران تشکر و قدردانی نمی‌کنند و آن‌ها را به خاطر کارهای خوبی که انجام داده‌اند تحسین نمی‌کنند. معمولاً رفتار یا واکنش‌های تهاجمی باعث می‌شود سایرین احساس بدی در مورد خودشان داشته باشند.
نکته مهم دیگر این است که رفتار تهاجمی باعث می‌شود طرف مقابل در پاسخ، یکی از دو رفتار منفعل یا تهاجمی را از خودش نشان دهد و شانس بروز رفتار جرأت‌مندانه از جانب طرف مقابل را کاهش می‌دهد.
مهارت ارتباطی خوب یعنی بتوانیم بین سبک‌های مختلف رفتاری تفاوت قائل شویم و تشخیص دهیم که هر کدام از این سبک‌ها و رفتارها باعث می‌شود چه پاسخی را از طرف مقابل دریافت کنیم. خیلی اوقات با رفتار منفعل یا تهاجمی نمی‌توانیم به نقطه‌ای سازنده و مشترک در رابطه برسیم و به این ترتیب اوضاع رابطه خراب می‌شود، ما هم به آنچه واقعاً می‌خواستیم دریافت کنیم نمی‌رسیم.
ممکن است احساس کنید که نوع رفتار و پاسخ شما (منفعل، تهاجمی، جرأت‌مند) در موقعیت‌های مختلف و در ارتباط با آدم‌های مختلف، متفاوت است. ممکن است من بتوانم در ارتباط با برخی از دوستانم رفتار جرأت‌مندانه از خودم نشان دهم اما مثلاً در مقابل رئیسم اغلب منفعل باشم. ارتباط یک امر دو طرفه است در نتیجه پاسخ‌ها و رفتارهای شما بسته به اینکه با چه کسی تعامل دارید می‌تواند متفاوت باشد.
الگوی رفتار قاطعانه چیست؟
الگوی رفتاری قاطعانه (جراتمند) به چه معنی است؟ چه نوع رفتاری از نظر شما رفتار قاطعانه است؟ آیا شما فرد قاطعی هستید؟
آیا قاطع بودن به معنی این است که هر لحظه و در هر شرایطی برای به دست آوردن حق و حقوقمان پافشاری و مبارزه کنیم؟ یا معنی وسیع‌تری دارد؟
شاید هم معنی الگوی رفتاری جراتمندانه این باشد که بدانم کِی باید روی حقوق خودم پافشاری کنم و کِی نیازها و خواسته‌های دیگران را در اولویت قرار بدهم.
وقتی رئیس یک شرکت درست در آخرین لحظات وقت اداری در آخر هفته، انبوهی از مسئولیت‌ها را بر عهده کارمندش می‌گذارد و از او می‌خواهد که حتماً تا شنبه همه کار را تحویل دهد، آیا می‌توان این رئیس را فردی جراتمند داست؟
این دو نوع رفتار با هم فرق دارند. اگر چه مرز باریکی بین آن‌هاست. پیش از هر چیز بهتر است ابتدا با تعاریف این دو سبک یا مدل ارتباطی آشنا شویم:
چه رفتاری را قاطعانه می‌نامیم؟
رفتار قاطعانه مبتنی بر رسیدن به «تعادل» است. کسی که رفتارش بر مبنای الگوی جرئت ورزی است، نسبت به نیازها و احتیاجات خودش آگاه است و برای برآورده کردن آن‌ها تلاش می‌کند، اما در عین حال نسبت به حق و حقوق و نیازهای دیگران نیز آگاهی دارد.
نشانه‌های رفتار پرخاشگرانه چیست؟
رفتار پرخاشگرانه مبتنی بر رسیدن به «پیروزی» به هر قیمتی است. در چنین وضعیتی فرد معمولاً هر کاری لازم باشد برای رسیدن به خواسته خودش انجام می‌دهد. به هر قیمتی می‌خواهد درستی حرف خودش را به دیگران ثابت کند و بگوید: این من هستم که درست می‌گویم.
در این وضعیت فرد خواسته خودش را- بدون اینکه به نیازهای دیگران توجه کند- بر خواسته‌ها و نیازهای دیگران مقدم می‌شمارد.
برگردیم به مثال ابتدای این مقاله. با توجه به تعاریف، رئیسی که بدون توجه به موقعیت و شرایط کارمندش، درست نزدیک تعطیلات آخر هفته انبوهی از وظایف و مسئولیت‌ها را بر عهده او می‌گذارد در واقع از الگوی رفتار پرخاشگرانه پیروی کرده است.
درست است که او باید به فکر انجام شدن کارهای سازمان یا شرکت خودش باشد، اما واگذار کردن این کارها و مسئولیت‌ها در زمانی نامناسب و بدون توجه به حق و حقوق طرف مقابل نشان می‌دهد که این رئیس ارزش و اهمیت چندانی برای نیازهای کارمندانش قائل نیست.
نیازهای «من» مهم هستند، نیازهای شما هم همینطور!
کلید رفتار جراتمندانه این است که همان قدر که به نیازهای خودمان توجه داریم و برای برآورده شدن خواسته‌های خودمان تلاش می‌کنیم، به احتیاجات دیگران هم واقف هستیم و می‌دانیم خواسته آنان چیست.
قدم اول برای داشتن رفتار قاطعانه، داشتن خودآگاهی و خودشناسی است. خودشناسی به شما کمک می‌کند در روابطتان ایجاد «ارزش» کنید و ارزشی که هر کس در روابط و زندگی‌اش وارد می‌کند منحصر به فرد است و ممکن است شبیه دیگران نباشد.
به همین دلیل است که خودشناسی مهم است. قبل از هر چیز باید بدانم من چه ارزشی را می‌توانم به زندگی و روابطم اضافه کنم و در ارائه کدام مجموعه از ارزش‌ها توانمند هستم.
ذهنیت فردی که رفتار قاطعانه دارد چگونه است؟
رفتار قاطعانه به شما کمک می‌کند به اعتماد به نفسی که در روابط، کار و زندگی‌تان لازم دارید دست پیدا کنید. در مجموع افرادی که رفتاری قاطعانه دارند در نشان دادن ویژگی‌های زیر مشترک هستند:
- آن‌ها برای رسیدن به شرایط «برد-برد» تلاش می‌کنند. این افراد ارزش‌های طرف مقابلشان را هم می‌بینند و می‌توانند نقاط مشترک را پیدا کنند و به توافقی دوجانبه برسند.
- مهارت حل مسئله دارند. ذهنیت آن‌ها معطوف به پیدا کردن بهترین راه حل ممکن از دل هر موقعیت است و اطمینان دارند که رسیدن به چنین راه حلی امکان‌پذیر است.
- با استرس فلج نمی‌شوند. این افراد سعی می‌کنند در چالش‌ها همه کاری را که از دستشان بر می‌آید به بهترین نحو انجام دهند و ضمناً وقتی شرایط مطابق میل آن‌ها پیش نمی‌رود نقش یک قربانی را بازی نمی‌کنند.
- اقدام کننده و اهل عمل هستند. این افراد در هر موقعیت معمولاً دست به کار می‌شوند و سعی می‌کنند اقدامی مفید برای تغییر اوضاع یا بهتر شدن شرایط انجام دهند.
در واقع رفتار قاطعانه، رفتاری به دور از انصاف نیست. قاطعیتی که در رفتار فرد جراتمند وجود دارد در نتیجه اطمینان به خود و توانمندی‌های خود است. در عین حال چنین فردی نسبت به نقاط ضعف خودش هم واقف است و با دیدی واقع‌بینانه به توانمندی‌های خودش نگاه می‌کند.
کسی که رفتار قاطعانه را در خودش پرورش داده است، شخصیت محکمی دارد و با دیگران با احترام و انصاف رفتار می‌کند. دیگران نیز به این فرد احترام می‌گذارند و او را به چشم یک «رهبر» نگاه می‌کنند. مردم دوست دارند با چنین فردی همراه باشند و با او کار کنند.